Thống được chọn làm một Điều tra viên mới thay thế một điều tra viên cũ trong cuộc điều tra Cơ sở sản xuất kinh doanh (SXKD) cá thể hàng tháng. Như thường lệ, Thống chào ông chủ hộ xay xát và giới thiệu về cuộc điều tra thống kê công nghiệp... Ông chủ hộ rất vui vẻ và đồng ý ngay cung cấp thông tin về kết quả hoạt động xay xát của gia đình trong tháng qua. Thống rất phấn khởi và tự tin sẽ có số liệu phỏng vấn chính xác, liền đặt câu hỏi: Bác cho cháu hỏi Doanh thu của cơ sở xay xát nhà ta trong tháng qua là bao nhiêu? Ông chủ hộ lúng túng (có lẽ không hiểu doanh thu là gì) không biết trả lời như thế nào. Thống hiểu ý, liền hỏi lại: Bác cho cháu biết số tiền thu được từ xay xát trong tháng qua là bao nhiêu? Ông chủ hộ, lấy ngay quyển sổ ghi tiền thu được từng ngày và được tính tổng cả tháng và cung cấp cho Thống. Thống quan sát thấy máy xát có công suất lớn hơn cơ sở khác, lại hàng ngày trên đường đến Chi cục thấy rất đông người đến xay xát, tại sao lại có doanh thu thấp hơn cơ sở khác. Nghi ngờ, Thống hỏi tiếp tiền điện trả tháng qua là bao nhiêu? Ông chủ hộ lấy luôn hóa đơn tiền điện đọc cho Thống. Với kinh nghiệm điều tra của mình, Thống phát hiện ra doanh thu khai chưa đủ. Thống hỏi lại, Ông chủ hộ nói là chính xác rồi vì đọc sổ ghi chép hàng ngày... Đang lúng túng chưa biết làm thế nào thì bà vợ của Chủ hộ xuất hiện... Thống chào và nói lại tất cả những gì với Ông chủ hộ cho bà vợ nghe. Bà vợ hiểu ra ngay và nói: Ông nhà tôi sức khỏe yếu, gia đình không cho ông tham gia vào các công việc sản xuất mà động viên ông giữ gìn sức khỏe và chỉ “đi hát quan họ với các liền chị” thôi, nhưng ông ấy lại rất có trách nhiệm với xã hội, cho nên ông ấy chỉ biết trả lời như vậy. Bà Vợ cao giọng, phải để tôi cung cấp thông tin lại từ đầu: Ngoài tiền ghi trong sổ, còn có số tiền thu được từ bán trấu, cám bổi và số tiền từ hai gia đình làm hàng xáo đã ứng trước cho tôi...

Thống ghi chép lại và tính toán thấy số liệu hợp lý, logic. Thống mãn nguyện và cám ơn ông bà chủ hộ. Ra khỏi hộ, Thống thầm nghĩ:

- Lại có thêm bài học kinh nghiệm nữa trong phỏng vấn điều tra thống kê công nghiệp.

- Ước gì, đến hộ mẫu nào cũng được gặp bà “phó chủ hộ” như hộ mẫu này./.

Vũ Liêm (TCTK)